Ramvol maar dan nog net op een lekkere manier. Toen ik aan het begin van het schooljaar begon met inlezen voor mijn profielwerkstuk over geluk kwam al vrij snel aan de orde dat voldoening en flow onder andere superbelangrijk is, sterker nog: je kan zelfs average gelukkig zijn als je weinig positieve emoties, maar wel heel veel voldoening ervaart. Gelukkig heb ik altijd wel dingen te doen en ik voel me dan ook op elke willekeurige dag sowieso wel een moment voldaan, al is het alleen maar omdat ik naar school ben geweest of een mailtje heb verstuurd dat al even in m’n hoofd spookte. Voor rasechte voldoening heb ik echter deadlines nodig. Het zit namelijk zo dat dingen zonder deadline gewoon minder ruimte innemen in m’n hoofd en dus ook minder opluchting veroorzaken als ze af zijn. Ik vind het bijvoorbeeld ook fijn als ik de laatste regel van een blogpost typ, maar daarbij geldt niet dat ik een bepaalde deadline gehaald heb en uiteindelijk had ik het ook eerder kunnen doen, of later, dus het hele ‘you made it‘-aspect is daarbij vrijwel afwezig. Het is niet per se een moeilijke of uitdagende taak boven m’n niveau en daarom is voldoening niet de hoofdemotie.
Vorig jaar oktober schreef ik dit artikel. Ik weet nog dat ik dat op een zondag deed en dat ik daarna gewoon even voor de camera ging zitten voor een foto van mezelf die ik kon gebruiken als bijbehorend beeldmateriaal. Meer nog weet ik hoe het beeld zo ontzettend aan mijn verwachtingen voldeed, hoe ik tevreden was en ook hoe die twee foto’s zich met het woord ‘zondag’ vervlochten. Het is nu bijna dertien maanden later en ik heb een hele zondagmiddag ‘vrij’, omdat we ’s ochtends een zo door ons genoemde kerkdienstmarathon hielden; onze eigen dienst om 8:45 en daarna een doopdienst van het zusje van ons oppaskindje om 11:30, in plaats van onze eigen middagdienst om 15:15. Ik verwissel de accu van mijn camera, maar als ik in de spiegel kijk weet ik al snel dat mijn oorspronkelijke idee geen strak plan is. De voorste pluk van mijn haar heeft zich een rare vorm eigengemaakt waar ik het allesbehalve mee eens ben en ik heb een hekel aan de babyhaartjes die ik for no reason heb en die altijd extra opvallen als ik mijn haar ’s ochtends niet was. Het is niet de eerste keer dat het me opvalt, maar opeens stoor ik me er extra aan en stap ik onder de douche. Ik zou het allerliefst elke dag beginnen met het wassen van mijn haar: dan heb ik pas écht het idee dat ik aan een frisse dag begin. Water over mijn lichaam, een make-upje en een fijne outfit doen al veel, maar er kan echt niets op tegen ‘nieuw’ haar. Helaas wordt dat er niet veel sterker op als ik dat daadwerkelijk zou doen.
Eén van de belangrijkste maatschappelijke ontwikkelingen van deze tijd is individualisering. ‘Daar kun je bijna elk sociaal probleem mee uitleggen’, aldus mijn lerares maatschappijwetenschappen. Als ’99-er heeft het vrij weinig zin om me uit te laten over alle veranderingen die de aandacht voor het individu met zich mee heeft gebracht, want surprise: ik weet niet beter. Ik ben opgegroeid in deze maatschappij en in zestien jaar is er waarschijnlijk alsnog een hoop veranderd, maar niet zoveel als er in een jaar of veertig, vijftig verandert. Voor mij – en waarschijnlijk ook voor heel veel meer mensen van mijn generatie en iets ouder – is het in zekere zin normaal dat je op zoek gaat naar je eigen geluk, dat je ‘voor jezelf’ kiest; simpelweg dat je je een beetje los zet van anderen en je minder aantrekt van sociale controle (die er vanzelf ook minder is, als iedereen meer voor zichzelf leeft). Dat lokt dingen als criminaliteit en scheidingen uit, maar ik zou me ook niet kunnen voorstellen hoe het zou zijn als de maatschappij voortdurend als een klein dorp waar iedereen elkaar in de gaten houdt zou werken – dat lijkt me eerlijk gezegd enorm beklemmend (maar ik weet natuurlijk niet hoe het echt was, vroeger). De vrijheid om met je leven te doen wat je wil zonder al teveel op je vingers te worden gekeken kan ik eigenlijk wel waarderen.
Maar er is ook een keerzijde aan een maatschappij waarin iedereen zelf zijn of haar eigen geluk probeert te creëren. We zijn gaan geloven in selfmade succes, en daarmee ook in de maakbaarheid van dingen. Ben je ziek? Joh, dan moet je even langs de huisarts/chiropractor/fysio, die heeft het zo voor je opgelost. Loopt je relatie slecht? Weet je dan wel zeker dat je er genoeg moeite in hebt gestopt? En, oh, je staat op het punt om je studie niet te halen? Jammer, maar misschien had je dan wat eerder moeten beginnen; wat beter moeten plannen. Mensen vertellen je graag hoe hard zíj wel niet voor iets gewerkt hebben en dat alles mogelijk is als je je er maar voor de volle 100% voor inzet. Zodoende betrap ik mezelf er ook wel eens op dat ik naar bijstandsmoeders kijk die de eindjes net aan elkaar kunnen knopen en bij mezelf bedenk hoe graag ik wil dat mijn leven er niet net zo uit komt te zien. Een villa met Audi hoeft echt niet per se, maar een groot genoeg huis in een fijne buurt en vooral zo weinig geldzorgen dat ik gewoon op vakantie kan en mijn kinderen – als ik die heb – zo kan opvoeden als ik wil zonder me beperkt te voelen door mijn budget, dat lijkt me toch wel fijn en ook een reden om geld te stoppen in een vervolgopleiding.
Ik zal me er eeuwig over blijven verbazen hoe mijn geheugen werkt. Hoe ik elke dag weer nieuwe dingen beleef en nieuwe dingen leer en toch nog geen hoofd heb dat overstroomt van informatie, maar juist precies de belangrijke dingen wél onthoud; dat blijft voor mij een raadsel. Als ik er dan bij nadenk, dan realiseer ik me ook hoeveel dingen ik ben tegengekomen in de ruim vijftien jaar die ik hier op aarde rond heb gebracht. Informatie, situaties, nieuwe mensen, emoties; elke dag weer. Het is onmogelijk om alles te onthouden en dat geeft me soms een beetje een unheimisch gevoel. Dat ik dan aan 2010 denk en mezelf helemaal niet meer kan voorstellen als elfjarige, of geen idee heb hoe ik mijn tijd toen eigenlijk invulde. Als ik de foto’s er vervolgens bij pak voelt het nog raarder. Was ik dat? Natuurlijk heb ik toen ook meerdere malen per dag in de spiegel gekeken, maar dat blijft anders dan een volledig beeld van ‘buitenaf’.
Soms weet ik al niet eens meer hoe mensen heetten of eruitzagen die toen belangrijk voor me waren, en dingen die toen heel groot leken vergeet ik nu ook gewoon. Wanneer was die vakantie ook alweer? En hoe zat dat ook alweer met dat huis toen? Het ontglipt me, maakt plaats voor nieuwe ervaringen (herinneringen durf ik niet meer zo snel te zeggen).
Maar momenten, daar ben ik wel goed in. Die blijven hangen. Flarden van gebeurtenissen en fragments of time. Sommige gebeurtenissen die ik toen volop beleefde, zoals vakanties, dagjes weg of simpelweg een heel schooljaar, zijn nu niet meer dan een vage vlek in mijn geheugen. Als je inzoomt zitten die zwarte vlekjes echter vol sterren. Momenten binnenin zo’n gebeurtenis, misschien maar een paar minuutjes, die ik intens beleefd heb. Momenten waarin ik overspoeld werd met gevoelens of er opeens heel veel op me af kwam, waardoor het zoveel indruk maakte dat ik het wel moest onthouden.
Ik heb maar één blik, één zweempje geur of één refrein nodig om opeens weer in die compleet andere wereld te zitten. Een onverwachte throwback naar dingen die toen misschien het meest onbetekenend leken, maar uiteindelijk hun afdruk het meest hebben achtergelaten.
Ik vind mezelf terug in die simpelste momentjes van klein geluk die zodanig zijn blijven hangen dat ik ze zelfs nu nog uit zou kunnen schrijven. Tegelijkertijd herken ik mezelf als de beste in situaties van pijn, twijfel of verdriet, omdat ik die nu nog op dezelfde manier meemaak.
Momenten zijn vaak zoveel puurder en onverwachter dan het geheel. Het verloop van sommige dagen of vakanties ben ik totaal kwijt, maar dan zie ik mezelf alsnog precies op die ene plek zitten, op dat onbeduidende moment. Intens gelukkig, of juist diep ongelukkig. Momenten zijn breekpunten; pieken of dalen waarvan je weet dat het niet lang zo zal blijven. Dingen die je intens beleeft en daardoor blijft onthouden. Ik weet nog precies hoe je keek, wat je deed, wat we zeiden.
En het is waar, die quote over kleine dingen die grote dingen blijken te zijn. ‘… for one day you will look back and realize they were the big things.’ Juist die paar minuten die zoveel indruk bij me achterlieten, vormen me; meer dan ‘de grote dingen’. Mijn leven, mijn persoonlijkheid, is opgebouwd uit momenten. Ja, de meest onverwachte, fragiele, intense momenten. En toch zijn die uiteindelijk de maatstaf voor alles.
