Seneca en z’n massa

De afgelopen weken heb ik veel met deze man opgescheept gezeten. We kwamen elkaar een keer of drie per week tegen in een klaslokaal waar ‘B17-Nederlands’ (insiders weten dat dit ‘moeilijk Nederlands’ is) wordt gesproken en nog gewoon een ouderwets krijtbord wordt gebruikt. Oh, en er staat een piano. In veel gevallen vond ik onze meet-ups wel prima, vooral omdat ik de perfecte plek heb waarbij mijn rug elk aanwezig zonnestraaltje opvangt. Af en toe had ik niet het idee dat het ooit nog eens wat tussen ons zou gaan worden en hadden mijn ogen na afloop net zoveel van de (ergerend traag)bewegende wijzers van de klok meegemaakt als van het Latijn zelf. En toen ik opeens thuis aan de slag moest voor de toets, vond ik die Seneca al helemaal niet meer zo sympathiek. Toch ben ik de beste man niet totaal vergeten toen ik mijn toetsblaadjes afgelopen donderdag achterliet op de pianokruk.

Seneca leefde vanaf een paar jaar voor Christus tot 60 na Christus. In zijn verdere leven heb ik me niet zo verdiept, dus dat vind ik ook niet interessant genoeg om te delen, maar zijn werken daarentegen vind ik wél interessant. Hij schreef onder andere over slaven, ‘wisselvalligheden van het lot’, emoties, zijn astma-aanvallen en de massa. Wij hebben de laatste twee vertaald en dus behandeld en hoewel ik zijn redenering over hoe hij niet bang was voor de dood, omdat hij de dood al heeft meegemaakt voor hij geboren was, ook interessant vond, was het de massa waar ik nog langer over nadacht. ‘De verderfelijke invloed van de massa’, om precies te zijn. Want FYI: Seneca heeft veel over de massa geschreven, maar iets positiefs ben ik in elk geval niet tegengekomen.

De paradox ‘Ik keer terug hebzuchtiger, eerzuchtiger, meer belust op weelde, ja zelfs wreder en onmenselijker, omdat ik tussen de mensen was’ is volgens mij zo ongeveer de hoofdgedachte van Seneca’s brieven. Het punt dat Seneca wil maken is dat de massa vermeden moet worden: niemand wordt er beter van. Als je in het forum een gladiatorenwedstrijd bekijkt (in onze tijd dus zoiets als een voetbalwedstrijd), is de kans groot dat je binnen no time met de mensen om je heen ‘Dood hem, sla hem, brand hem!’ mee joelt, terwijl je in je eentje niet eens op het idee zou komen. Seneca verwoordt het zo: ‘Nooit breng ik het karakter, dat ik naar buiten heb gebracht, terug: iets uit dat, wat ik heb geordend, wordt verward*; iets uit die dingen, die ik heb verdreven, komt terug.’ Een rijke buurman ‘prikkelt de begeerte’, de kwaadaardige vriend ‘steekt iemand aan met zijn eigen roest’. En wat blijft er van je eigen karakter over als er ‘in het openbaar een aanval op is gedaan’?

Er is maar één oplossing, als je het Seneca vraagt, en dat is om zoveel mogelijk in jezelf te keren. Doe de massa niet na, maar haat de massa ook niet; je moet niet bij de massa willen horen omdat ze met veel zijn, maar je moet ook niet vijandig tegenover de massa staan alleen maar omdat ze zo anders zijn dan jij. Oh, en volgens Seneca zou je ook je talenten en kennis niet teveel met de menigte moeten delen, omdat ze het toch niet snappen en omdat je er helemaal niets aan hebt als de massa naar je luistert, want de massa is helemaal niets ‘goeds’. ‘Weinigen zijn genoeg, genoeg is één, genoeg is geen’ luidt het citaat van de onbekende schrijver dat hij aanhaalt. Alles wat je leert, leer je voor jezélf.

Het is niet meer dan logisch dat Seneca zo denkt, want hij was een Stoïcus. Als je je altijd al hebt afgevraagd waar de uitdrukking ‘Stoïcijns’ (= onverstoorbaar) vandaan komt: van de Stoa, een filosofische school die rond 300 voor Christus is gesticht door Zeno. Het ‘grondprincipe’ hiervan was dat een mens van alle hartstochten vrij moest zijn. Een Stoïcus ‘ontkomt aan de noodzaak, omdat hij datgene wil waartoe zij (het noodlot) hem zal dwingen’, zegt Seneca er zelf over in de brief over zijn astma-aanvallen. Voor Stoïcijnen stond de optie ‘zelfmoord plegen’ op hetzelfde niveau als jezelf een tweede glaasje wijn inschenken, want er bestond dus niet echt ‘niet willen’. Alles wat in de wereld gebeurt staat al van tevoren vast volgens de Stoa; het enige waar de mens vrij in is, is hoe hij reageert op die dingen die gebeuren (sputter je tegen of laat je het maar gewoon gebeuren?).

Ik ben geen Stoïcijn. De leer bestaat niet meer echt, maar dan alsnog, op een hoop punten zouden Seneca en ik het waarschijnlijk niet eens kunnen worden. Toch vind ik dat hij wel een kern te pakken heeft in zijn brief. In ons dagelijks leven begeven we ons allemaal veel in groepen, in menigtes, en je kan niet anders dan de invloed ervan merken. Op school verspreiden trends zich razendsnel en vriendinnengroepjes zijn vaak te herkennen als groepje aan hun overeenkomende kledingstijl. Misschien heb je zelf eigenlijk wel een hekel aan Nikes, maar loop je er toch mee nu opeens iedereen dat doet. Oh wacht, of ik mezelf nu gebruik als voorbeeld? Nee, niet per se, want Nikes zijn gewoon cool, maar het klopt wel dat ik ze nooit had gekocht als niemand ermee had gelopen. Aan de ene kant is dat tof, dat je nieuwe dingen leert waarderen en dat je geïnspireerd wordt door de massa, maar Seneca raakt hier waarschijnlijk wel een gevoelige plek voor velen: je moet je eigen identiteit niet verliezen aan die menigte.

Soms is het inderdaad goed om je even los te maken van die massa en even terug te gaan naar jezelf. Ik doe heel veel inspiratie op door naar anderen te kijken, maar ik merk ook dat ik soms even niemand om me heen moet hebben, zodat ik even kan ‘afkicken’. Niet meer onder invloed van de massa, of ‘ie nou verderfelijk is of niet. In de ene omgeving kan ik soms totaal anders zijn dan bij andere mensen, en dat valt mij soms ook wel eens op, net zoals dat ik iets wil hebben of doen alleen maar omdat iemand anders (die ik bewonder) het ook heeft. Of dat ik een paar leuke, nieuwe blogs bezoek en denk ‘shit man, misschien moet ik mijn lay-out ook maar meer zo doen of meer zo en zo gaan schrijven’. Opgaan in de massa of doen wat anderen al hebben gedaan is veel te makkelijk. Jezelf blijven en ontdekken wie je echt bent, zodat je diegene ook grotendeels kan blijven als je je in een menigte mengt, is veel waardevoller.

Dus daarom tik ik ook maar gewoon blogjes van 1100+ woorden over Seneca en de Stoa. Omdat ik het, ondanks dat het totaal niet mainstream is, oprecht interessant vind (en ik hoop jij ook).

Vónd je het interessant? Hoe denk jij over de massa, en over Seneca en z’n theorieën?

* = het Latijnse woord voor massa/menigte is ’turba’ en het werkwoord verwarden/troebel maken is ’turbare’. DAT IS TOCH FIJN JONGENS. Ik was in elk geval blij toen ik het ontdekte.