Maakt keuzemogelijkheid gelukkiger?

‘Eigenlijk wil ik gewoon twee fietsen hebben!’ hoorde ik mezelf een tijd terug zeggen toen ik mijn leenfiets net weer ingeruild had bij mijn fietsenmaker voor mijn eigen fiets. Het contrast was nogal groot – de leenfiets was een sportieve fiets die er niet uit zag en aan alle kanten rammelde, terwijl mijn eigen omafiets (met versnellingen) een halfjaar oud is en vooral nog steeds glanzend donkerpaars -, maar eigenlijk vond ik ze alle twee wel wat hebben. ‘En als je twee paar schoenen hebt, waarom dan eigenlijk geen twee fietsen?’ De opmerking maakte ik uiteraard als grapje, maar het zette me wel aan het denken. Want in hoeverre verrijkt het hebben van een keuze je leven?

Dat het hebben van een keuze je leven verrijkt, staat vast. Bij een écht uitgebreid onderzoek kun je daar natuurlijk niet zomaar vanuit gaan zonder onderbouwing, maar ik doe het vandaag wel even. Als je altijd maar moet doen wat je opgelegd wordt (bijvoorbeeld in een dictatuur) leidt dat al snel tot gevoelens van ontevredenheid; mensen willen graag dingen zélf in handen hebben, zélf kunnen beslissen. Het hebben van een keuze staat in directe verbinding met vrijheid en ik denk dat je wel kan stellen dat vrijheid een ‘basisbehoefte’ is voor geluk. Vrijheid is echter nog iets heel anders dan de keuzemogelijkheid waar ik het nu over wil hebben. Ik bedoel: die verschillende religies zijn er toch wel, dus dan betekent ‘keuzemogelijkheid’ alleen dat je de mogelijkheid en vrijheid hebt om je eigen keuze te maken. Maar wat als er bijvoorbeeld alleen maar de islam was, en geen christendom, jodendom, hindoeïsme, humanisme, boeddhisme en alles wat ik nu nog per ongeluk achterwege laat? Tussen religies maak je misschien geen keuze – het is niet alsof je denkt ‘Zo, ik ga geloven. Wat zal ik eens doen? Heb jij nog aanraders?’ -, maar het laat wel de verscheidenheid van deze wereld zien. Er is, zelfs op zo’n essentieel vlak, héél veel keuze.

En zo maken we zelfs door de dag heen heel veel keuzes. Je hebt het zelf waarschijnlijk al niet eens meer door, maar onbewust ben je echt élke minuut bezig met het maken van keuzes. Spreek ik die collega nu aan of straks? Welk woord gebruik ik in deze zin? Zal ik nu wat eten, of straks? Welke muziek zal ik luisteren? Haal ik een hand door m’n haar of gaat het daar alleen maar nog verschrikkelijker van zitten? Als je dit op een rijtje zet klinkt het alsof je een onwijs onzeker typje bent, maar dat is in de meeste gevallen niet eens het geval. Natuurlijk doe je waarschijnlijk ook een hoop dingen automatisch, of wel echt op gevoel en zonder erbij na te denken, maar bij veel dingen zul je in een nanoseconde een rationele beslissing nemen. Zo werken onze hersenen, en je merkt er waarschijnlijk niet eens wat van omdat het zo snel gaat en ‘normaal’ is. Ik bedoel: een ontbijtje klaarmaken of je aankleden heb je zo vaak gedaan dat daar over nadenken ook gewoon bij de handeling zelf hoort.

Waar het me nou eigenlijk om gaat: hoe gewend we ook zijn aan die keuzes, het zijn wel keuzes. En hoe weinig tijd ze ook kosten, ze kosten wel tijd. We zijn geneigd altijd meer te willen, maar waarom eigenlijk? Bij een kledingkast met 100 kledingstukken vind je het misschien een fijn idee dat je in elk geval genoeg keuze hebt, maar ik wed dat je uiteindelijk veel langer nadenkt over wat je aandoet dan als je maar twintig kledingstukken hebt. Als je de keuze hebt uit twee spijkerbroeken hoef je immers veel minder lang na te denken over welke het beste staat onder dat ene truitje dan als je zes broeken hebt. Je zou misschien denken dat je met het eindresultaat van die keuze uit zes blijer bent, omdat de broek die je uiteindelijk hebt gekozen waarschijnlijk het beste aan je wensen beantwoordt (want: je had keuze!), maar dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Juist omdat je er al zes had die allemaal net iets anders waren, verlang je waarschijnlijk naar die zevende, die helemáal perfect zou zijn. Of ben je midden op de dag opeens ontevreden over je keuze en baal je dat je niet voor de vorige bent gegaan.

Het hebben van een keuze maakt gelukkig, maar het hebben van meer keuzes maakt vanaf een bepaalde mate niet gelukkiger. Keuzes kunnen soms heel verlammend zijn, omdat ze vaak veel twijfel meebrengen. Doe ik het wel goed? Had ik niet beter dat kunnen doen? Is dit ook op de lange termijn nog een goede beslissing? Alles kan, en juist dat maakt dat er soms niets meer gebeurt en je maar blijft wachten op de perfecte partner of de goede gelegenheid. Of dat je ergens niet vol voor durft te gaan omdat je bang bent dat er zich nog een ander, beter alternatief aandient. Keuzes zetten je soms gewoon op ‘on hold’, zonder dat je door hebt wat je eraan kan doen.

Jij kan er immers niet voor zorgen dat er minder vervolgstudies zijn om uit te kiezen, maar je kan jezelf wel beter leren kennen en zo zekerder zijn van je keuzes. Ook een handig iets bij het maken van keuzes is prioriteiten stellen – dat vind ik ook héél lastig en het is een beetje mijn main struggle op het moment (puberhersens? Haha), maar als je de juiste prioriteiten stelt maak je uiteindelijk wel de (voor jou) goede keuzes. En daarnaast kun je wel je best doen om voor jezelf de keuzemogelijkheid te minimaliseren. Je hebt geen twintig shirtjes nodig en je hoeft niet alles te doen en overal goed in te zijn. Want we dreigen het soms te vergeten, maar dat is ook altijd nog één van de keuzemogelijkheden.

Hoe ga jij met keuzes om?

PS: Interessant? Lees dan ook dit artikel over ‘De invloed van toename in keuzemogelijkheid op tevredenheid’, sluit hier perfect op aan!

Ook leuk om te lezen:

• Het werd weer lente
• Negatief nuancerend
• Alles wat er al is
• de status quo
• Moments of gold