Eén van de belangrijkste maatschappelijke ontwikkelingen van deze tijd is individualisering. ‘Daar kun je bijna elk sociaal probleem mee uitleggen’, aldus mijn lerares maatschappijwetenschappen. Als ’99-er heeft het vrij weinig zin om me uit te laten over alle veranderingen die de aandacht voor het individu met zich mee heeft gebracht, want surprise: ik weet niet beter. Ik ben opgegroeid in deze maatschappij en in zestien jaar is er waarschijnlijk alsnog een hoop veranderd, maar niet zoveel als er in een jaar of veertig, vijftig verandert. Voor mij – en waarschijnlijk ook voor heel veel meer mensen van mijn generatie en iets ouder – is het in zekere zin normaal dat je op zoek gaat naar je eigen geluk, dat je ‘voor jezelf’ kiest; simpelweg dat je je een beetje los zet van anderen en je minder aantrekt van sociale controle (die er vanzelf ook minder is, als iedereen meer voor zichzelf leeft). Dat lokt dingen als criminaliteit en scheidingen uit, maar ik zou me ook niet kunnen voorstellen hoe het zou zijn als de maatschappij voortdurend als een klein dorp waar iedereen elkaar in de gaten houdt zou werken – dat lijkt me eerlijk gezegd enorm beklemmend (maar ik weet natuurlijk niet hoe het echt was, vroeger). De vrijheid om met je leven te doen wat je wil zonder al teveel op je vingers te worden gekeken kan ik eigenlijk wel waarderen.
Maar er is ook een keerzijde aan een maatschappij waarin iedereen zelf zijn of haar eigen geluk probeert te creëren. We zijn gaan geloven in selfmade succes, en daarmee ook in de maakbaarheid van dingen. Ben je ziek? Joh, dan moet je even langs de huisarts/chiropractor/fysio, die heeft het zo voor je opgelost. Loopt je relatie slecht? Weet je dan wel zeker dat je er genoeg moeite in hebt gestopt? En, oh, je staat op het punt om je studie niet te halen? Jammer, maar misschien had je dan wat eerder moeten beginnen; wat beter moeten plannen. Mensen vertellen je graag hoe hard zíj wel niet voor iets gewerkt hebben en dat alles mogelijk is als je je er maar voor de volle 100% voor inzet. Zodoende betrap ik mezelf er ook wel eens op dat ik naar bijstandsmoeders kijk die de eindjes net aan elkaar kunnen knopen en bij mezelf bedenk hoe graag ik wil dat mijn leven er niet net zo uit komt te zien. Een villa met Audi hoeft echt niet per se, maar een groot genoeg huis in een fijne buurt en vooral zo weinig geldzorgen dat ik gewoon op vakantie kan en mijn kinderen – als ik die heb – zo kan opvoeden als ik wil zonder me beperkt te voelen door mijn budget, dat lijkt me toch wel fijn en ook een reden om geld te stoppen in een vervolgopleiding.
En toch is het uiteindelijk enigszins naïef om te denken dat daarmee alles wel goed komt en dat die bijstandsmoeder dus per definitie niets heeft uitgevoerd en niet hard genoeg haar best heeft gedaan, een gedachte die wel vaak onbewust bij me opkomt – simpelweg omdat dat is wat de maatschappij ons tegenwoordig lijkt te leren. Doe je je best, dan heb je succes, en als je niet hard genoeg werkt om iets te bereiken lijkt dat je eigen schuld te zijn. Die gedachte is heel makkelijk te adopteren als het eerste voor jou het geval is, maar ik denk dat het goed is om erbij stil te staan dat het leven van meer dan ‘hard werken’ alleen afhangt. Er is ziekte, er zijn mensen waar je van houdt die kunnen overlijden en er zijn zwarte gaten van angst, depressie en verslaving waar je in gezogen kan worden – zonder er zelf ook maar enig aandeel in te hebben.
Hoewel ik pas over twee jaar mag stemmen, kan ik wel zeggen dat ik niet zo links ben dat ik precies hetzelfde tegen alle zwervers zou preachen. Je komt er niet – of in elk geval niet via de normale weg – als je je best niet doet op school en je niet inzet op je werk en ik ben van mening dat dat vaak terecht is, omdat je nou eenmaal je verantwoordelijkheden moet nemen. Toch vind ik het idee van een maakbare mens gevaarlijk. Het legt een bepaalde druk op mensen, om altijd maar te presteren en het beste uit jezelf te halen, en het engste daarvan: als je een fout maakt, hint de maatschappij graag naar het feit dat het ‘je eigen schuld’ is. Je had immers ook harder kunnen leren, meer kunnen netwerken of gewoon wél de juiste keuze kunnen maken – dat is bij die anderen gelukt, dus waarom zou jij het niet kunnen?
Individualisering geeft aan de ene kant meer aandacht aan individu, maar scheert aan de andere kant ook weer veel mensen over één kam. Niet iedereen heeft dezelfde mogelijkheden en capaciteiten in het leven en dus is het niet per definitie je eigen schuld als jij niet net zoveel succes, vrienden of geld hebt als die ander. Het is wat mij betreft dan ook niet gezond om je er constant bewust van te zijn dat jíj zelf volledig verantwoordelijk bent voor het laten slagen van je leven, want dat levert een hoop onzekerheid en frustratie ten opzichte van jezelf op. Er is voor iedereen wel een periode in zijn of haar leven dat het allemaal wat minder soepel loopt en misschien heb je daar zelf wel aan bijgedragen door een verkeerde keuze, maar boos zijn of blijven op jezelf helpt in geen geval mee aan een gelukkiger leven. Het leren van en loslaten van je fouten daarentegen wel, net zoals stoppen met denken in termen van ‘schuld’. Het idee van maakbaarheid is leuk, maar leidt bepaald niet tot zelfacceptatie… En dát is misschien nog wel het allerbelangrijkste om gewoon een fijn, leuk leven te leiden.
8 reacties
Ik ben het inderdaad wel met je eens. Het is een beetje naïef om te denken dat je compleet verantwoordelijk bent voor je eigen geluk, en dat als iets niet lukt, dat het dan ook jouw schuld is. Er zit best een kern van waarheid in, overigens. Je kunt zelf een hoop doen. Maar er zijn, zoals je schrijft, ook een aantal dingen (zoals het overlijden van een geliefde) waar je zelf weinig aan kunt doen. Als je dat wel kon deed je dat waarschijnlijk wel.
Mooi geschreven. Iets om over na te denken!
Goed stuk! Het kan heel vervelend zijn hoe mensen negatief kunnen oordelen over de situatie van andere mensen zonder dat ze eigenlijk écht weten hoe die is. Zoals je zegt: er zijn zoveel dingen die in de weg kunnen komen te staan zonder dat je daar zelf een aandeel in hebt. En ik merk ook dat “onze generatie” (hoe cliché ook) echt veel druk op zichzelf legt om alles zo goed mogelijk voor elkaar te hebben. Aan de ene kant vind ik de individualistische kant van de maatschappij heel mooi en leuk en bevrijdend, maar de nadelen of misschien zelfs gevaren mogen ook wel eens genoemd worden.
Inderdaad je bent zelf zo verantwoordelijk voor alles wat je doet en bereiken wilt.
Life isn’t shapeable. Hoe vaak dat ook wordt gezegd. Vier jaar geleden werd ik chronisch ziek, waardoor ik arbeidsongeschikt raakte. Daarvoor had ik alles wat een student zich kon wensen. Ik deed een goede studie, ik woonde op mezelf, had een fijne vriendengroep, werkte aan een leuk CV. Maar ineens kon dat niet meer, omdat mijn lijf protesteerde. Sindsdien ben ik heel anders tegen het leven gaan aankijken. Ik stelde mezelf vragen als wat vind ik nu echt belangrijk? En wat doet er voor mij echt toe. Toen bleek dat ik die carrière eigenlijk helemaal niet ambieerde en dat mijn studie toch niet zo goed bij me paste…
Inmiddels ben ik superhappy met het vrijwilligerswerk dat ik doe, omdat ik daarmee echt dienstbaar kan zijn aan de mensen die dat nodig hebben. Regelmatig krijg ik de vraag: “Maar wil je dan geen échte baan?” Alsof wat ik nu doe niet genoeg zou zijn. Nog regelmatig heb ik het gevoel dat mijn leven niet ‘gelukt’ is. En die reacties krijg ik soms ook van mensen die mij niet zo goed kennen. Dat doet pijn. Ik heb niet voor mijn lol een uitkering. Het liefst zou ik gewoon mijn eigen geld verdienen. Maar ik ben wel blij dat er uitkeringen bestaan voor mensen zoals ik.
Hiermee wil ik niet zeggen dat je niet je best moet doen om dingen te bereiken. Dromen, durven, doen is wat mij betreft het allerbelangrijkste als je je leven wilt vormgeven. Maar realiseer je wel dat het altijd anders kan lopen dan jij van tevoren had uitgestippeld.
Wauw goed artikel zusje!
Ik denk dat het niet per se je eigen schuld is als je ‘het niet gemaakt’ hebt in het leven – wat dat dan ook moge betekenen, trouwens. Volgens mij ben je niet meteen mislukt als je zwerver bent of bijstandsmoeder of iemand die het misschien niet zo breed heeft (zoals ik). Natuurlijk moet je je verantwoordelijkheden nemen en is het slim om te investeren in je toekomst – op welke manier dan ook – maar ik denk dat de huidige maatschappij niet echt aansluit bij hoe ik erover denk: de maakbare mens dus inderdaad. Volgens mij ben je meer onderhevig aan je omgeving en de bijbehorende factoren dan wordt gezegd.
Oeh dit zijn gevoelige onderwerpen om over te schrijven :) . Ik denk dat je het geluk/succes niet echt altijd in eigen hand hebt. Er zijn veel factoren die medebepalend zijn voor je eigen succes. Ook al was je sollicitatiegesprek nog zo goed en ben je nog zo’n goede kandidaat, dat wil niet zeggen dat je de baan krijgt. Of als je niet uit een warm nest komt en een problematische jeugd hebt gehad door het toedoen van anderen, dan is je start al minder. Dus ik zou niet snel beweren dat je succes vooral wordt bepaald door je eigen keuzes. Tuurlijk als je aan de drugs, drank gaat, je geld verkwist of je met verkeerde vrienden omgaat dat zijn dat foute keuzes, maar niet alle keuzes die jijzelf maakt hebben invloed op je. Ik geloof dat jezelf keuzes kan maken die sterk bepalend zijn voor je succes, maar dat je ook zeker geluk moet hebben om succesvol te zijn.
Ik denk dat het ook heel erg gaat over iedereen een beetje in zijn eigen waarde laten, de dingen op je eigen manier doen en daar verantwoording voor dragen zonder dat je wordt veroordeeld omdat jouw manier goed of fout zou zijn volgens iemand anders. Je hebt inderdaad gelijk met dat we hierdoor ook vaak met de nek worden aangekeken als iets niet lekker loopt omdat we het zelf maar moeten zien op te lossen omdat we ook zelf onze keuzes hebben gemaakt, maar ik denk dat we er ook maar gewoon het beste van proberen te maken.